© E drejta autoriale: Resmi Hoxha

,,E drejta penale ndërkombëtare është degë e shkencës penale si degë e së drejtës penale pozitive të një shteti dhe të normave ndërkombëtare, me të cilat rregullohen çështje penale në planin ndërkombëtar’’

E drejta penale ndërkombëtare synon njohjen, me mekanizmat juridike dhe institucionalë me të cilët, realizohet ndëshkimi i autorëve të veprave penale me element ndërkombëtarë, si dhe garantohet bashkëpunimi ndërmjet shteteve në lufte kundër kriminalitetit ndërkombëtar. Lënda ka në përmbajtje analizën dhe trajtimin e veprave penale me elementë ndërkombëtar, si dhe gjithë institutet dhe parimet e së drejtës penale të vlefshme për zbatimin e përgjegjësisë penale për krimet ndërkombëtare. Gjithashtu kjo lëndë aftëson studentët në një njohje më të thellë, të legjislacionit penal shqiptar në raport me detyrimet, që derivojnë nga aktet ndërkombëtare në fushën penale, si dhe domosdoshmërinë e përmirësimit te legjislacionit penal në funksion të përmbushjes së standardeve ndërkombëtare.

NOCIONI I SË DREJTËS PENALE NDËRKOMBËTARE

DPN rregullon veprat penale me element ndërkombëtar dhe në përgjithësi veprat penale ndërkombëtare të parapara me legjislacionet nacionale dhe me konventat ndërkombëtare.

Si VP (tash e tutje vepra penale) me element ndërkombëtar konsiderohen p.sh. nëse shtetasi i huaj kryen VP në një shtet, nëse në një shtet të caktuar shtetasi i atij shteti kryen VP në dëm të shtetasit të huaj, nëse në një shtet gjykohet shtetasi i huaj për VP të kryer në shtetin tjetër, nëse VP është kryer në territorin e shumë shteteve, etj. Ky lloj i VP me këso elementesh ndërkombëtarë bën pjesë në lëmin e së DPN.

Lëndë e së DPN janë edhe të gjitha çështjet edhe institutet e tjera penale të cilat ndërlidhen dhe janë në funksion të luftimit të VP me elemente ndërkombëtare dhe në përgjithësi të kriminalitetit ndërkombëtar. Çështjet dhe institutet e tjera të cilat e përbëjnë lëndën e DPN-së janë përcaktimi i kufijve të pushtetit represiv të shtetit (hapësira territoriale brenda të cilit një shtet ka të drejtë ti ndëshkoj kryesit e VP), transferi i ndjekjes penale, ekzekutimi i aktgjykimit penal, i cili është shqiptuar nga gjykata e shtetit të huaj, ekstradimi, azili, përzënia apo depërtimi nga vendi, bashkëpunimi ndërkombëtar policor si dhe bashkëpunimi ndërshtetëror i prokurorive dhe i gjykatave, shkëmbimi i informatave midis shteteve për personat e dënuar, etj.

Gjithashtu në lëmin e DPN-së bëjnë pjesë edhe jurisprudenca penale ndërkombëtare, përkatësisht themelimi i gjykatave penale ndërkombëtare, çfarë ishin gjykatat penale në Nuremberg dhe Tokio, të cilat u themeluan menjëherë pas Luftës së dytë Botërore, Gjykata Penale Ndërkombëtare në Hagë e themeluar në vitin 1993, GJTHN në Ruandë e themeluar në vitin 1994, Gjykata e Përhershme Penale Ndërkombëtare e themeluar në vitin 1998, selia e të cilës është gjithashtu në Hagë.

Ndaj kriminalitetit ndërkombëtar, dhe në përgjithësi ndaj kryerësve të VP me elemente ndërkombëtare, shtet dhe bashkësia ndërkombëtare reagojnë në mënyra të ndryshme, përmes nxjerrjes së normave penalo-juridike interne (nacionale) dhe ndërkombëtare, me të cilat parashihen VP ndërkombëtare dhe në përgjithësi VP me elemente ndërkombëtare, procedimi i tyre penal dhe rregullimi i marrëdhënieve penalo-juridike dhe procedurale penale midis shtete dhe kryerësve të veprave të këtilla penale. Në kuptimin e gjerë, DPN përmban në vete shumë komplekse të ndryshme të normave juridike të sistemuara në tërësi organike dhe funksionale në bazë të parimeve të përbashkëta. Këto norma të fushave të ndryshme të normave juridike të sistemuara në tërësi organike dhe funksionale në bazë të parimeve të përbashkëta, të cilat janë:

- Normat e së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare publike (krimet e caktuara ndërkombëtare, normat për lirit dhe të drejtat e njeriut, imuniteti diplomatik dhe gjyqësia ndërkombëtare);

- Normat nga fusha e së drejtës ndërkombëtare publike regjionale (e drejta e Këshillit të Evropës, e BE-së, Ligës Arabe, e drejta interamerikane);

- Normat e së drejtës penale materiale nacionale të përcaktuara me konventa multilatërale (tregtia me narkotik, falsifikimi i parasë, rrëmbimi i aeroplanit, etj.)

- Normat e së drejtës penale nacionale në fushën e pushtetit represiv të shtetit, në vendin e kryerjes së VP dhe vetive të kryesit;

- Normat e së drejtës penale dhe të drejtës së procedurës penale (PP) lidhur me bashkëpunimin midis shteteve, me rastin e zhvillimit të PP (ekstradimi, e ashtuquajtura ndihmë “e vogël” juridiko-penale, transferimi i PP shtetit tjetër, bashkëpunimi policor, siç është Interpoli, Europoli dhe veprimet e ngjashme);

- Normat mbi efektet dhe ekzekutimin e aktgjykimit penal të shtetit të huaj;

- Normat e së drejtës kushtetuese dhe së drejtës penale mbi të drejtën e azilit.

E DPN përkufizohet si degë e drejtës penale e cila rregullon çështjet penale me element ndërkombëtar. Saktësisht DPN përkufizohet si tërësi dhe sistem i normave penalo-juridike, me të cilat rregullohet çështja e VP ndërkombëtare, veprat me elemente ndërkombëtare, bashkëpunimi policor ndërkombëtar, çështja e gjykatave penale ndërkombëtare, procedura penale dhe përgjegjësia penale e kryesve të këtyre VP, çështja e ekzekutimit të sanksioneve penale, etj.

Ndërsa si degë e shkencës, e drejta penale ndërkombëtare përkufizohet si shkencë e cila për lëndë ka shqyrtimin shkencor të të gjitha normave juridiko penale lidhur me marrëdhëniet ndërkombëtare.

Substitutet e emërtimit të së drejtës penale ndërkombëtare

Krahas emërtimit e Drejta Penale Ndërkombëtare, në literaturën penale janë bërë përpjekje që kjo degë e së drejtës të përcaktohet me emërtime të ndryshme. Kësisoj disa autor të drejtën penale ndërkombëtare e shohin si të drejtë ndërkombëtare, përkatësisht si e drejtë supranacionale dhe për këtë degë të drejtësisë propozojnë emërtimin e drejta penale ndërshtetërore, e drejta penale universale apo e drejta penale supranacionale.

Sipas këtyre autorëve kjo e drejtë do të vlente për të gjitha shtetet dhe ndaj të gjithë individëve, pa marrë parasysh zgjidhjet e të drejtave të tyre penale nacionale.

Disa autorë të tjerë për këtë degë të drejtësisë propozojnë emërtimin e drejta ndërkombëtare publike penale dhe e drejta ndërkombëtare e veprave penale. Emërtimi e drejta penale ndërkombëtare sipas shumicës së autorëve është shumë i gjërë dhe në masë të konsiderueshme nuk është adekuat. Sipas këtij emërtimi del se të gjitha vepra penale madje edhe sanksionet penale, janë paraparë me të drejtën penale ndërkombëtare.

Edhe përkundër asaj se një numër i veprave penale janë të parapara me të drejtën penale ndërkombëtare siç janë p.sh. krimi gjenocidit, krimet e luftës, diskriminimi racor, nacional apo fetar etj, mirëpo shumica e veprave me elemente ndërkombëtare si dhe një mori çështjes të tjera që janë të ndërlidhura me këto lloje të veprave penale siç është p.sh. ekstradimi dhe mënyrat e tjera të ndihmës juridike –penale ndërkombëtare,e drejta e azilit,çështja e ekzekutimit të sanksioneve penale ndaj kryerësve të këtyre veprave penale janë të rregulluara me të drejtat penale nacionale.

Prandaj me të drejtë në literaturën e shkencave penale dominon mendimi se për këtë degë të drejtësisë është më adekuat emërtimi. E drejta Penale Ndërkombëtare e cila synon që ti sublimojë dhe ti rregulloj në parime të përbashkëta të gjitha çështjet penale të cilat shtrohen në planin ndërkombëtar.

FUNKSIONI MBROJTËS I DPN

Funksioni apo detyra e DPN është mbrojtja e qytetarëve, shoqërisë dhe mbarë njerëzimit nga kriminaliteti ndërkombëtar dhe në përgjithësi nga VP me elemente ndërkombëtare, po ashtu ka për qëllim që ti mbrojë marrëdhëniet dhe rendin juridik ndërkombëtar si dhe paqen në botë.

Krahas kësaj DPN ka për detyrë të përcjellë edhe progresin, dinamikën e shoqërisë, shteteve dhe të mbarë njerëzimit dhe të mundësoj krijimin e institucioneve dhe mekanizmave tëp reja juridiko-penale kombëtare dhe ndërkombëtare.

AKTUALITETI DHE PRESPEKTIVA E SË DPN

Një ndër karakteristikat e shoqërisë bashkëkohore është mobiliteti, qarkullimi masiv i njerëzve prej një shteti në shtetin tjetër. Shkaqet e këtij migracioni janë të ndryshme, por ato që kanë shtyrë njerëzit të migrojnë prej një shteti në shtetin tjetër kryesisht janë shkaqe ekonomike ato që kanë shtyre numrin më të madh të njerëzve të qëndrojnë përkohësisht apo përgjithmonë në shtetet e huaja. Pastaj krizat politike nëpër vende të ndryshme të botës, luftërat ndërshtetërore dhe ndëretnike si dhe një varg faktorësh të tjerë. Prandaj e gjithë kjo lëvizje e njerëzve prej një vendi në vendin tjetër ka bërë të mundshëm edhe shtimin e kriminalitetit, shih për këtë një rol të veçantë në shtimin e veprave penale ndërkombëtare ka bërë zbulimi i kompjuterit që bërë të mundur edhe zbulimin e internetit ,me anë të të cilit bëhet e mundur kryerja e veprave penale nga një skaj i botës në skajin tjetër të saj. Shtimi enorm dhe permanent i veprave penale me elemente ndërkombëtare ka bërë që policia, prokurorët, gjyqtarët, avokatët si dhe përfaqësuesit diplomatikë të shteteve të ndryshme të ballafaqohen me këtë lloj të kriminaliteti që është shumë kompleks.

ELEMENTET NDËRKOMBËTARE TË VEPRAVE PENALE

Me termin element ndërkombëtar në këtë degë të drejtësisë nënkuptohet çdo moment i cili lëndës së caktuar penale e jep rëndësi aporezonancë në relacionet ndërkombëtare ose më thjesht, si element ndërkombëtar i veprave penale konsiderohet çdo element i cili në lëndën e caktuar penale e ndërlidh (involvon) edhe një shtet tjetër apo më shumë shtete të tjera.

Si elemente ndërkombëtare më tipike të veprave penale janë:

- nëse shtetasi i huaj kryen veprën penale në një shtet

- nëse në nje shtet të caktuar shtetasi i huaj kryen veprën penale në dëm te shtetasit të huaj

- nëse ne një shtet gjykohet shtetasi i huaj për veprën penale të kryer në shtetin tjetër

- nëse vepra penale është kryer në territorin e shumë shteteve

- nëse vepra penale është kryer në hapësirën që nuk është në sovranitetin e asnjë shteti

- nëse është fjala për veprën penale për të cilën është duke u zhvilluar procedura penale në shtetin tjetër apo atje i është shqiptuar aktgjykimi.

- nëse një shtet kërkon ekstradimin e personit apo kërkon ndonjë ndihmë tjetër juridike për zhvillimin e procedurës penale

-nëse një shtet e kërkon ekstradimin e personit nga shteti tjetër i cili atje gëzon të drejtën e azilit

-nëse vepra penale është kryer nga personi i cili gëzon imunitet diplomatikë

-nëse është fjala për veprën penale për të cilën kryerësi është gjykuar në shtetin e huaj

-nëse është fjala për vepra penale të parapara me të drejtën e përgjithshme ndërkombëtare apo me të drejtën ndërkombëtare konvencionale

-nëse është fjala për kompetencën e organizmave ndërkombëtare në lëndët penale siç janë; Evropoli, Interpoli dhe gjykatat penale ndërkombëtare

-nëse është fjala për lëndën penale në të cilën duhet të zbatohet apo të merret parasysh e drejta e huaj etj.

ASPEKTI JURIDIK DHE ASPEKTI KRIMINALO-POLITIK E SË DREJTËS PENALE NDËRKOMBËTARE

Aspekti juridik e së drejtës penale ndërkombëtare konsiston në stimulimin (përcaktimin) e normave juridike me të cilat do të gjendenzgjidhje për vepra penale me elemente ndërkombëtare dhe çështje të tjera që ndërlidhen me to. Zgjidhja e çështjeve të veprave penale me elemente ndërkombëtare bëhet me anë të legjislacioneve penale të shteteve(me legjislacionet nacionale)dhe me të drejtën ndërkombëtare .

Normat juridike që u referohen veprave penale me elemente ndërkombëtare duhet sistemuar dhe inkorporuar në një strukturë harmonike. Si themel i të gjitha këtyre normave shërbejnë parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare të cilat aspirojnë respektimin e të drejtave dhe lirive të njeriut. Me zhvillimin e gjithëmbarshëm të njerëzimit si dhe proceset integruese ndërshtetërore, në opinionin ndërkombëtarë është formësuar koncepti se normat e së drejtës ndërkombëtare janë të karakterit supranacional, janë të obligueshme për të gjitha shtetet. Së këndejmi edhe për të drejtën penale tani vlen parimi se legjislacioni penal nacional (i shtetit të caktuar) duhet ti jetësoj normat me të cilat janë paraparë veprat penale në konventat ndërkombëtare, pra shtetet e tanishme të cilat i nënshkruajnë konventat e caktuara ndërkombëtare, obligohen që këto inkriminime ti parashohin në legjislacionet e tyre penale nacionale.

Aspekti kriminalo-politik

Meqenëse kriminaliteti kushtëzohet nga rrethana dhe faktorë të shumtë të natyrave të ndryshme, theksi i politikës kriminale bie mbi reformën e avancimin e së drejtës penale ,procedurës penale, sistemit të sanksioneve penale dhe mënyrës së ekzekutimit të tyre. Kriminaliteti ndërkombëtarë, politikës kriminale i ka vënë detyra shumë të mëdha që të gjej solucione në lëmin e së drejtës nacionale dhe të asaj ndërkombëtare për parandalimin dhe luftimin më të suksesshëm të veprave penale me elemente ndërkombëtare .

Aspekti kriminologjikë dhe aspekti penologjik i së drejtës penale ndërkombëtare

Kriminologjia është shkencë komplekse mbi kriminalitetin e cila për lëndë studimi ka format e paraqitjes,strukturën,dinamikën si dhe shkaqet e kushtet e të gjitha sjelljeve kriminale në shoqëri.

Aspekti kriminologjikë edhe pse i tejkalon suazat e studimit të së drejtës penale ndërkombëtare nuk mundë të injorohet në tersi nga kjo lëndë,ngase pa hulumtimin dhe ndriçimin e shkaqeve ,kushteve,strukturës dhe dinamikës së veprave penale me elemente ndërkombëtare,nuk mundë të ushtrohet luftë efikase në parandalimin dhe ndëshkimin e kryerësve të këtij lloji të kriminalitetit.

Aspekti penologjik

E drejta penale ndërkombëtare dhe të drejta nacionale kanë bërë përpjekje që të gjenden zgjedhje për situatat e ekzekutimit të dënimit të shtetasve të huaj në mënyrë që të arrihet qëllimi më i plotë i dënimit dhe të mos vështirësohet pozita e të ndëshkuarve të huaj në krahasim me të dënuarit vendas. Në këtë drejtim janë arritur rezultate të dukshme dhe në këtë planë janë nënshkruar konventa multilaterale dhe bilaterale midis shteteve,në të cilat është paraparë mundësia e ekzekutimit të dënimit të shtetasve të huaj në shtetet,shtetësinë e të cilit e mbajnë.Një ndër konventat më të rëndësishme në këtë plan janë;

- Konventa evropiane për ndëshkimin e delikteve në trafikun rrugor(1972)

- Konventa evropiane për ndëshkimin e personave të dënuar me kusht dhe personave të liruar me kusht(1975)

- Konventa evropiane për vlefshmërinë ndërkombëtare të aktgjykimeve penale (1974)

- Konventa evropiane për transferimin e personave të dënuar(1983)

Siç shihet shtimi enorm i kriminalitetit ndërkombëtarë ka determinuar risi të rëndësishme edhe në fushën e penologjisë,përkatësisht në planin e ekzekutimit të sanksioneve penale. Me këtë risi shteti heq dorë nga ky segment e sovraniteti,por kjo është në interes të të gjitha shteteve në luftë kundër kriminalitetit

NDARJA E SË DREJTËS PENALE NDËRKOMBËTARE

E drejta penale ndërkombëtare është degë e së drejtës pozitive autonome e mëvetësishme dhe unike. Përkundër kësaj, varësisht se çfarëkriteri aplikohet, kjo degë ndahet në:

a) E drejta penale ndërkombëtare materiale - është sistem i normave juridike me të cilat përcaktohet nocioni dhe karakteristikat e veprës penale ndërkombëtare, bazat e përgjegjësisë penale dhe sistemi i sanksioneve penale

b) E drejta e procedurës penale ndërkombëtare – e përcakton nocionin dhe llojet e subjekteve në procedurën penale, parimet e procedurës, llojet dhe ecurinë e procedurës penale në gjykatat ndërkombëtare .

c) E drejta penale ndërkombëtare ekzekutive-e përcakton procedurën,mënyrën dhe kushtet e ekzekutimit të sanksioneve të shqiptuara nga gjykatat penale ndërkombëtare.

Krahas kësaj ndarje kemi edhe ndarjen në:

Pjesa e përgjithshme e së drejtës penale ndërkombëtare – përcakton parimet e veprimit të së drejtës penale ndërkombëtare, nocionin dhe elementet e veprës penale ndërkombëtare, stadet e kryerjes së veprës penale ndërkombëtare, çështjen e bashkimit të veprave penale ndërkombëtare, bazat e përjashtimit të veprave penale ndërkombëtare, nocionin dhe karakteristikat e përgjegjësisë penale, bazat e përgjegjësisë penale , nocionin, karakteristikat dhe llojet e sanksioneve penale.

Pjesa e posaçme e së drejtës penale ndërkombëtare – i parasheh veprat penale ndërkombëtare, llojet e tyre, format e privilegjuara dhe të kualifikuara si dhe llojet dhe lartësitë e sanksioneve penale.

ASPEKTET E STUDIMIT TË VEPRAVE PENALE ME ELEMENTE NDËRKOMBËTARE

Duke marr parasysh një ndër katër disiplinat kryesore të shkencave penale, çështjet nga lëmi e së drejtës penale ndërkombëtare mund të studiohen në aspektin juridik, kriminalo-politik, kriminologjik dhe penologjik.

FILLET DHE ZHVILLIMI I SË DREJTËS PENALE NDËRKOMBËTARE DERI NË LUFTËN E DYTË BOTËRORE

Lidhur me fillet apo paraqitjen e së drejtës penale ndërkombëtare,në shkencën juridike ekzistojnë mendime të ndryshme. Disa mendojnë se këto janë paraqitur në gjysmën e parë të shek. XVI, disa të tjerë mendojnë se fillet e para janë paraqitur në shek. XVII, ndërsa të tjerët mendojnë se e drejta penale ndërkombëtare në kuptimin e tanishëm daton që nga postulati i njohur i Hugo Graciusit, aut dedere aut punire (ose dorëzoje ose ndëshkoje)-shek. XVII.

E drejta penale ndërkombëtare, zhvillimin e saj e shënon sidomos me paraqitjen e ideve dhe tendencave te shteteve dhe të bashkësive ndërkombëtare që në kuadrin e mundësive të humanizohet lufta. Zhvillim më të hovshëm e drejta penale ndërkombëtare merr me nxjerrjen e Konventës së Petrogradit ,Konventës së Gjenevës për mbrojtjen e të plagosurve dhe të sëmurëve gjatë kohës së luftës në vitin 1864 dhe konventave të Hagës në vitin 1899 dhe 1907. Këto konventa në fakt paraqesin një lloj kodifikimi të së drejtës ndërkombëtare luftarake. Në bazë të këtyre konventave u bë gjykimi i kriminelëve të Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore.

Zhvillimi i së drejtës penale ndërkombëtare pas Luftës së Dytë Botërore si e drejtë supranacionale (kontributi i OKB-së, Unionit Evropian dhe Këshillit të Evropës)

Pas luftës së Dytë Botërore zhvillimi i së drejtës penale ndërkombëtare u orientua në akceptimin e konceptit se duhet të ndërtohet një e drejtë penale ndërkombëtare e cila do të kishte autoritet dhe mekanizma që tua imponoj shteteve aplikimin e normave edhe ne rastet kur shtetet e kundërshtojnë,pra me fjalë të tjera që normat e së drejtës penale ndërkombëtare të kenë karakter obligues për shtetet nacionale.

Krahas ndërtimit të normave të së drejtës penale ndërkombëtare me anë të marrëveshjeve bilaterale dhe multilaterale,e drejta penale ndërkombëtare është duke u kodifikuar dhe konsoliduar me anë të aprovimit të normave supranacionale,njohja e të cilave nuk varet nga vullneti i shtetit. Norma të tilla të cilat janë nxjerrë dhe janë të obligueshme për të gjitha shtetet janë: Konventa e Gjenevës, Konventat e Hagës, Statuti i Tribunalit të Hagës dhe një mori konventash dhe aktesh tjera ndërkombëtare .

Në fushën e së drejtës penale ndërkombëtare, bashkësia ndërkombëtare si autoritet (pushtet) supranacional i ka dy funksione në raport me legjislacionin e shteteve;

a)Funksionin rregullativ dhe

b)Funksionin koordinues

a) Funksionin rregullativ

shprehet duke aprovuar norma të së drejtës penale ndërkombëtare, të cilat kanë karakter universal imperativ, do të thotë se këto norma aplikohen ndaj secilit, madje edhe në rastet kur ligjet e shteteve këtë nuk e parashohin, si dhe në rastet kur aplikimi i këtyre normave është në kundërshtim me ligjet e shtetit përkatës.

b) Funksionin koordinues

konsiston në ndërmarrjen e masave me qëllim të inkurajimit të formave të ndryshme të ndihmës reciproke midis shteteve për aplikimin e legjislacionit penale të një shteti,edhe në rastet kur vepra penale është kryer në territorin e një shteti tjetër,si dhe harmonizimin dhe aprovimin e instrumenteve universale në fushën e bashkëpunimit dhe aplikimit të standardeve ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.

Kontributi i organizatave Ndërkombëtare

Pas Luftë së Dytë Botërore organizatat ndërkombëtare kanë dhënë një kontribut shumë të madh në zhvillimin e së drejtës penale ndërkombëtare. Ky kontribut është shprehur në aktivitete të ndryshme në parandalimin dhe luftimin e kriminalitetit duke aprovuat një varg konventash dhe akteve të tjera Ndërkombëtare. Në kuadër të këtyre organizatave dallohen OKB-ra, Bashkimi Evropian dhe Këshilli i Evropës.

-Konventat e aprovuara nga OKB paraqesin bazë për të drejtën penale ndërkombëtare ,Krahas konventave OKB në zhvillimin e së drejtës penale ndërkombëtare është shprehur me anë të rezolutave dhe rekomandimeve e parimeve.

-Bashkimi Evropian si organizatë shumë e rëndësishme regjionale e karakterit ndërkombëtar, konsiston në adoptimin e standardeve evropiane dhe në mbrojtjen e vlerave në legjislacionet nacionale, që mund të konsiderohet si procese të evropianizimit. Prioritet i këtij procesi është mbrojtja e njëjtë e lirive dhe e të drejtave individuale në fushën e së drejtës penale, pa mare parasysh se në cilin shtet gjendet personi. Po ashtu edhe ky mekanizëm ndërkombëtarë me anë të shumë konventave dhe marrëveshjeve ka ndihmuar për avancimin dhe harmonizimin e legjislacioneve penale nacionale.

Organet e BE-së:

a) Europol – (Byroja Evropiane e Policisë)

b) Cepol –i (Kolegji Evropian i Policisë)

c) Eurojust – (Sistemi Evropian i njëisë ligjore)

Këshilli i Evropës- Kontributi i kësaj organizate ndërkombëtare në zhvillimin e së drejtës penale ndërkombëtare kryesisht ka gjetur shprehjen duke i avancuar standardet evropiane për të drejtat e njeriut dhe implementimin e tyre. Edhe ky mekanizëm ndërkombëtarë këtë funksion e ka realizuar duke aprovuar konventa dhe akte të tjera ndërkombëtare me të cilat janë garantuar liritë dhe të drejtat themelore të njeriut në përgjithësi dhe në veçanti në sferën e së drejtës penale dhe në procedurën penale

BURIMET E DREJTËS PENALE NDËRKOMBËTARE

E drejta ndërkombëtare si burim i së drejtës penale ndërkombëtare

E drejta ndërkombëtare është burim i rëndësishëm dhe dominant i së drejtës penale ndërkombëtare.Me burime të së drejtës ndërkombëtare nënkuptojmë konventat dhe aktet tjera ndërkombëtare, të cilat rregullojnë drejtpërdrejt apo në mënyrë indirekte çështje nga lëmi e së drejtës penale ndërkombëtare. Këto burime mund të ndahen në dy grupe;

-Në grupin e parë bëjnë pjesë konventat dhe aktet e tjera ndërkombëtare të aprovuara nga organizatat ndërkombëtare siç janë (OKB, KE, BE etj)

-Ndërsa në grupin e dytë bëjnë pjesë kontrata e lidhur midis dy apo më shumë shteteve.

BURIMET E SË DREJTËS PENALE NDËRKOMBËTARE;

Lidhur me burimet e DPN dhe klasifikimin e tyre shkencëtarët i kanë klasifikuar në katër grupe:

- Konventat ndërkombëtare

- Zakonet(doket)ndërkombëtare

- Parimet e përgjithshme juridike

- Vendimet gjyqësore dhe doktrina e së drejtës ndërkombëtare

KONVENTAT NDËRKOMBËTARE (KN)

Janë marrëveshje të lidhura midis dy apo më shumë subjekteve ndërkombëtare, subjekte ndërkombëtare mund të jenë shtet apo organizatat ndërkombëtare.

KN janë burimet kryesore të së drejtës penale ndërkombëtare (DPN), me të cilat shteti obligohet që të mirave apo vlerave të caktuara juridike t’u siguroj mbrojtje juridiko penale.

Këto obligime bazuar në KN shtetet aktuale i realizojnë duke paraparë VP në legjislacionet e tyre penale siç janë diskriminimi racial, diskriminimet e tjera. Vepra të tilla janë edhe gjenocidi, krimet e luftës kundër popullsisë civile, krimet e luftës kundër të plagosurve dhe të sëmurëve, etj.

Nga aspekti i së drejtës penale ndërkombëtare këto burime klasifikohen në konventa-ligje (traite-lois) dhe në konventa-kontrata (traite-contrats).

Në aspektin formal këto burime klasifikohen si kontrata bilaterale ndërkombëtare dhe si kontrata multilaterale ndërkombëtare.

Për DPN me rëndësi janë konventat – ligje, që edhe janë burim i drejtpërdrejt i DN dhe DPN. Sipas disa autorëve konventat – ligje u përgjigjen ligjeve në të drejtën e brendshme, prandaj edhe krahasohen me ligjet interne të shtetit.

Aplikimi i konventave ndërkombëtare

Mund të aplikohen në çështjet penale në dy variante:

Varianti i parë është që të integrohen në normën juridike interne; ndërsa varianti i dytë është që të aplikohet drejtpërdrejt.

Integrimi i konventës ndërkombëtare në normën juridike interne

Një KN konsiderohet se është integruar në normën juridike interne nëse është inkorporuar në mënyrë të rregullt në atë normë juridike dhe nëse është në fuqi në momentin kur gjykata penale vendos për atë çështje.

Aplikimi i drejtpërdrejt i konventës ndërkombëtare

Një konventë apo kontratës ndërkombëtare aplikohet drejtpërdrejt nëse parashihen të drejta apo obligime për qytetarët e rëndomtë të shteteve që e kanë dhëne pëlqimin që të lidhet ajo konventë apo kontratës ndërkombëtare. Raste të aplikimit të drejtpërdrejt konventës ndërkombëtare janë instituti i ekstradimit dhe i mënyrave të tjera të ndihmës juridiko-penale ndërkombëtare.

ZAKONET NDËRKOMBËTARE

Një kohë të gjatë ZN kanë qenë burim kryesor dhe dominant i së drejtës ndërkombëtare, mirëpo kah mesi i shek.. XIX e këndej me rastin e nxjerrjes së konventave ndërkombëtare, ZN filluan ta humbin rolin dominant si burime të së DP. Lidhur me ZN si burime të së DN, së këndejmi edhe së DPN-së, duhet theksuar se një mori e normave të konventave ndërkombëtare në fakt janë përvetësuar nga rregullat e zakoneve ndërkombëtare të cilat janë respektuar më parë, kështu psh., çështja e ekstradimit dhe e drejta e azilit, paprekshmëria e përfaqësive diplomatike, mandej normat e së drejtës ndërkombëtare luftarake,etj.

Për tu konsideruar zakoni ndërkombëtar-burim i së drejtës, është e nevojshme që të përmbushen dy elemente:

a) Praktike e përgjithshme e shteteve,dhe

b) Vetëdija apo elementi subjektiv (psikologjik).

PARIMET E PËRGJITHSHME JURIDIKE

Janë rregulla të përvetësuara në të drejtën interne të shteteve dhe për nga natyra e tyre paraqesin parime fundamentale të drejtësisë.

Si parime të përgjithshme konsiderohen: parimi i humanizmit, parimi i drejtësisë si dhe parimet nga procedura gjyqësore siç janë p.sh. parimi mbi çështjen e gjykuar (res judicata), parimi sipas të cilit pala që e akuzon duhet të administroj prova për të argumentuar të drejtës e vet, parimi mbi kompensimin e dëmit, parimi mbi respektimin e të drejtave të fituara,etj.

Në kohën e sotme rëndësi të pamohuar dhe patjetër që duhet të radhiten janë parimi i respektimit të drejtave të njeriut dhe mbrojtja e lirive themelore.

Ka mendime të ndryshme, por dominon mendimi se parimet e përgjithshme juridike paraqesin burim të së drejtës ndërkombëtare, por këto janë të karakterit subsidiar, e që veçmas vlen për të drejtën penale, meqë , jo vetëm e drejta penale e shteteve, por edhe DPN është e drejtë ligjore, që do të thotë se materia e këtyre lëndëve penale është e rregulluar me anë të normave juridike të shteteve dhe norma të konventave ndërkombëtare.

Vendimet gjyqësore dhe doktrina e së drejtës ndërkombëtare

Krahas tri burimeve kryesore: konventave, zakoneve dhe parimeve të përgjithshme juridike, sipas nenit 38 të Statusit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, si burime ndihmëse të së drejtës ndërkombëtare konsiderohen edhe a) vendimet gjyqësore, b)shkenca e së drejtës ndërkombëtare, përkatësisht mendimet e ekspertëve të shquar të së drejtës ndërkombëtare të popujve të ndryshëm.

Vendimet gjyqësore

Janë burim i drejtpërdrejt i së drejtës. Gjykata nuk ka forcë e as autorizime që të krijoj rregulla (norma) juridike, por ajo është e autorizuar vetëm që t’i zbatoj normat në rastet konkrete.

Shkenca e së drejtës ndërkombëtare

Nuk paraqesin burim të mëvetësishëm dhe të drejtpërdrejt i DPN-së. Mirëpo roli i saj është i rëndësishëm, ngase në masë të madhe mundëson studimin, sistemimin e DPN-së pozitive, dhe duke nxjerr në pah të metat e instituteve të së DPN dhe ofron zgjidhjet që sipas saj janë më të avancuara.

Burimet interne të së drejtës penale ndërkombëtare

Burimet interne të së drejtës penale ndërkombëtare janë legjislacionet penale të shteteve, përkatësisht burimet nacionale. Në radhë të parë si burim intern i së drejtës penale ndërkombëtare janë kodet penale dhe kodet e procedurës penale të shteteve, po ashtu edhe si burime të së drejtës penale ndërkombëtare konsiderohen disa ligje të posaçme të shteteve si p.sh. ligjet mbi komunikacionin rrugor, komunikacionin ajror, detar, ligjet ushtarake etj.

Jurisprudenca penale ndërkombëtare

Pjesë e së drejtës penale ndërkombëtare është edhe jurisprudenca penale ndërkombëtare, themelimi, organizimi si dhe parimet e funksionimit dhe vendimmarrjes së gjykatave penale ndërkombëtare. Një vend te rëndësishëm zënë edhe normat penale me anë të të cilave rregullohet ndihma e ndërsjellët dhe bashkëpunimi midis shteteve në parandalimin dhe ndëshkimin e veprave penale me elementë ndërkombëtar.

Doktrina juridike

Aktet tjera ndërkombëtare

Interpretimet e normës juridike – penale ndërkombëtare

Interpretimet bëhen:

- sipas organit;

- sipas metodës; dhe

- sipas vëllimit;

Metodat e së DPN

- Metoda juridike dhe sociologjike

- Metoda e krahasimit

- Metoda statistikore

Veprimet e ligjit penal në kohë, hapësirë dhe ndaj personave

Përcaktimi i vendit dhe kohës se kryerjes se veprës penale ka rendësi të shumëfishte për te drejtën penale ndërkombëtare .Ne te drejtën penale ndërkombëtare, çështja e përcaktimit të vendit dhe kohës së kryerjes se veprës penale shtrohet ne rastet kur veprimi i kryerjes se veprës penale është ndërmarre ne një shtet, kurse pasoja shkaktohet ne shtetin tjetër, apo kur veprimi i kryerjes është ndërmarre ne një kohe, kurse pasoja shkaktohet me vone.

Lidhur me përcaktimin e vendit të kryerjes së veprës penale ekzistojnë tri teori:

1. Teoria e veprimit si vend i kryerjes së veprës penale konsiderohet vendi ku është ndërmarr veprimi i kryerjes. Kjo teori arsyeton veprimet e veta me faktin se veprimi i kryesit është vendimtarë.

2. Teoria e pasojës apo suksesit si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku janë shkaktuar pasoja, sepse sipas kësaj teorie veprimi dhe pasoja përbëjnë një tërësi.

3. Teoria e ubikvitetit vendi ku është ndërmarrë veprimi i kryerjes si dhe vendi ku janë shkaktuar pasojat .

Duhet theksuar se teoria e ubikvitetit është dominante dhe është përvetësuar nga shumica dërmuese e legjislacioneve penale të shteteve bashkëkohore. Edhe e drejtat penale e Kosovës e përvetëson këtë teori. Me zgjidhjen e tillë kodi ynë i jep rëndësi të barabartë vendit ku personi ka vepruar apo ka qenë i detyruar të veproj dhe vendi ku është shkaktuar pasoja. Në rastet e veprave penale të kryera me mosveprim, si vend i kryerjes konsiderohet vendi ku personi ka qenë i detyruar të veproj dhe vendi ku është shkaktuar pasoja.

Sipas Kodit Penal të Kosovës tentativa apo veprimet përgatitore ndëshkohen, pra vend i kryerjes konsiderohet vendi ku është ndërmarrë veprimi i kryerjes(tentativa apo veprimet përgatitore), sikurse edhe vendi ku sipas parashikimeve apo dashjes së kryesit është dashur të shkaktohet pasoja ose ka mundur të shkaktohet, prandaj lidhur me këtë është e mundshme edhe dashja eventuale. Zgjidhjen e tillë në rastet kur vepra penale ngelet në tentativë apo kur janë ndërmarrë veprimet përgatitore e përvetësojnë shumica e legjislacioneve penale te shteteve bashkëkohore. Kjo zgjidhje është në pajtim edhe me të drejtën ndërkombëtare.

Vepra penale e përbërë konsiderohet vepra e përbërë prej dy a më shumë veprave penale, te cilat sipas natyrës së tyre janë doemos të lidhura dhe të kushtëzuara me njëra tjetrën.(rrëmbimi, vjedhja me dhunë etj.)Si vend i kryerjes së veprës penale të përbërë konsiderohet çdo territor i atyre shteteve ku janë ndërmarr veprimet e kryerjes.

-Vepra penale e vazhduar kemi p.sh. vepra penale e vënies në qarkullim disa herë e parasë së falsifikuar, e cila në disa raste vihet në qarkullim në territorin e dy apo më shumë shteteve, prandaj si vend i kryerjes do të konsideroheshin të gjitha ato shtete ku edhe është kryer kjo vepër penale, ku është vënë ne qarkullim paraja e falsifikuar.

Vepra penale permante kemi të bëjmë me kohëzgjatjen e veprës penale(p.sh. heqja e kundërligjshme e lirisë së personit, e cila është realizuar në territorin e dy apo më shumë shteteve, ku si vend i kryerjes së veprës penale konsiderohen të gjitha vendet ku është realizuar gjendja e kundërligjshme.

Veprat penale transite-si vepra penale transite konsiderohen ato vepra të cilat gjatë realizimit të tyre kalojnë në territorin e shumë shteteve. Shteti transit nuk konsiderohet si vend i kryerjes së veprës penale, mirëpo vepra e tillë mundë të kualifikohet si vepër penale e posaçme sipas legjislacionit penal të shtetit transit.(p.sh. transportimi i narkotikëve)

Veprat penale konekse konsiderohen ato vepra të cilat janë në lidhje, kanë lidhshmëri me ndonjë vepër tjetër penale që është kryer apo ka për qëllim të kryhet(p.sh moslajmërimi i veprës penale apo kryesit, ndihma e kryerjes së veprës penale terroriste).Në legjislacionin penal veprat penale konekse konsiderohen vepra penale të posaçme.

Bashkëpunimi

Në rastet kur në kryerjen e veprës penale marrin pjesë dy e më shumë persona ,kjo në të drejtën penale quhet bashkëpunim. Nëse vepra penale është kryer në bashkëpunim, si vend i kryerjes duhet të konsiderohet se është si vendi ku kanë vepruar bashkëpunëtorët, ashtu edhe vendi ku është kryer vepra, ky kryesi ka vepruar apo është dashur të veproj dhe vendi ku është shkaktuar pasoja.

Format (llojet) e ndihmës juridike-penale ndërkombëtare në kuptimin e gjerë

Si forma bashkëkohore të ndihmës juridiko-penale ndërkombëtare në kuptimin e gjere konsiderohet;

- Eksdradimi

- Ndihma e vogël juridiko-penale

- Cedimi i ndjekëjes penale shtetit tjetër dhe

- Ekzekutimi i aktgjykimit penal të huaj.

EKSTARDIMI

është një nder format me te rëndësishme të bashkëpunimit te shteteve ne ketë drejtim, qe mundëson shqiptimin apo ekzekutimin e dënimit kryesit të veprës penale, është edhe ekstradimi i fajtorit.

Me ekstradim, në te drejtën penale,nënkuptojmë dorëzimin e kryesit të veprës penale prej një shteti ne shtetin tjetër, me qellim që kryesi të dënohet për veprën penale te kryer, ose me qellim qe ndaj tij të ekzekutohet dënimi i shqiptuar me aktgjykim te plotfuqishëm. Siç shihet nga ky përkufizim, me ekstradim mundësohet qe kryesi i veprës penale te ndëshkohet edhe ne rastet kur arratiset prej një shteti në shtetin tjetër me qellim qe t’i shmanget dënimit.

Ekstradimi me së shpeshti behet ne rastet kur ndonjë person kryen ndonjë vepër penale në një shtet dhe para se te zbulohet, gjate procedurës penale, apo pasi qe i është shqiptuar dënimi, arratiset ne shtetin tjetër me qellim qe t’i shmanget dënimit. Ne rastet e këtilla, shteti në te cilin gjendet ai person, ia dorëzon shtetit në te cilin e ka kryer veprën penale. Mirëpo, ekstradimi behet edhe në rastet kur ndonjë person në shtetin e huaj kryen vepër penale kundër shtetit tjetër ose shtetasit te huaj. Ne këso raste, shteti ku është kryer vepra penale ka me tepër interes që kryesi te ndëshkohet në vendin e vet. Ne shtetet sovrane, çështja e ekstradimit është rregulluar në mënyrë parimore me dispozita kushtetuese dhe me konventa ndërkombëtare dhe me marrëveshje bilaterale. Në baze te konventave ndërkombëtare, marrëveshjeve bilaterale dhe dispozitave kushtetuese, ekstradimi është rregulluar ne mënyrë te hollësishme me normat e kodit te procedurës penale te shteteve.

Ndihma e vogël juridiko-penale konsiderohet ndërmarrja e veprimeve të caktuara të cilat kanë për qëllim ti ndihmojnë zhvillimit të procedurës penale në shtetin tjetër ndaj kryesit të veprës penale. Si forma të veprimeve të ndihmës së vogël juridiko-penale ndërkombëtare konsiderohen marrja në pyetje e dëshmitarit, dorëzimi i shkresave, mbledhja e provave, dorëzimi i përkohshëm e personit të privuar nga liria, dorëzimi i të dhënave nga evidenca e të ndëshkuarve. Këto veprime edhe pse të përcaktuara me ligjin e procedurës penale, nuk paraqesin pjesë të procedurës penale të shtetit, por paraqesin procedurë ,,sui generis’’

Cedimi i ndjekjes penale shtetit të huaj

Nëse shteti në të cilin është kryer vepra penale nuk dëshiron që atë person ta ndjekë penalisht apo nuk mund ta bëjë këtë ngase ai është larguar nga territori i tij dhe është kthyer në shtetin e vetë dhe nëse shtetit i vetë nuk dëshiron ta ekstradoj,ndjekëja penale dhe ndëshkimi mundë të realizohen në këtë mënyrë;shteti ku kryesi ie ka kryer veprën penale heq dorë,ia beson këtë të drejtë,të drejtën e zhvillimit të procedurës penale dhe të ndëshkimit shtetit në të cilin gjendet kryesi i veprës penale.Kjo mënyrë e bshkëpunimit ndërkombëtar në lëmin e së drejtës penale mbështetet në parimet e solidaritetit dhe mirëbesimit ndërshtetëror.Kjo formë e bashkëpunimi ndërkombëtar në vitet e fundit po praktikohet sidomos për rastet e veprave penale kundër sigurisë së trafikut rrugor.

Ekzekutimi i aktgjykimit penal të huaj kuptojmë rastet kur një personi i është shqiptuar dënimi në shtetin ku e ka kryer veprën penale dhe ai më pasë i dorëzohet shtetit tjetër,zakonishtë shtetit shtetësin e të cilit e ka apo ku e ka vendë banimin e përhershëm,me qëllim që atje ta mbaj dënimin.Çështja e ekzekutimit të aktygjykimit penal të huaj,është rregulluar me normat kushtetuese dhe ligjore të shteteve.Me anë të këtyre normave interne,në procedurë paraprake kërkohet që të konstatohet nëse janë plotësuar kushtet për njohjen dhe ekzekutimin e aktgjykimit të huaj penal.Kjo procedurë paraprake duhet të konstatoj nëse është bërë parashkrimi i ekzekutimit të dënimit,nëse gjykata vendëse më parë ka nxjerrë aktgjykim për atë vepër penale,nëse dënimi është shqiptuar me procedurën e cila i ka respektuar garancitë minimale të gjykimit objektiv etj.Mirëpo duhet thekësuar se me këtë procedurë të të shikimit të aktgjykimit penal të huaj ,nuk është e lejuar vërtetësia e provave dhe kualifikimi juridikë,sepse me këtë do të kundërshtohej kuptimi i ndihmës juridiko-penale ndërkombëtare.

Ndihma juridiko-penale ecila ushtrohet jashtë procedurës penale konkrete.

Krahas ndihmës juridiko-penale në kuptimin e gjërë,ekzistojnë edhe forma të tjera të bashkëpunimit ndërkombëtar siq janë;Përzënia(deportimi) nga vendi,Bashkëpunimi ndërkombëtar policor,Shkëmbimi i informatave për personat e dënuar,Mbikqyrja ndaj personave të dënuar apo të liruar me kusht,Ndihma juridike nga ana e konsullit dhe Privimi i lirisë dhe dorëzimi i personave të cilët në mënyraë të kundërligjshme e kanë kaluar kufirin shtetëror’

a).Përzënia (deportimi) nga vendi kjo masë mundë ti shqiptohet shtetasit të huaj në bazë të vendimit të gjykatës apo organeve kompetente administrative apo policore. Shteti ka të drejtë ta përzërë(dëboj) të huajin nga territori i vetë a marrë parasysh se a banon përherë apo përkohësisht.

b).Bashkëpunimi ndërkombëtar policor ky bashkëpunim arrihet në bazë të marrëveshjeve apo protokolleve midis shteteve ku mundësohet që pjesëtarët e policisë së një shteti të kalojnë në territorin e shtetit tjetër dhe të bëjnë hetime apo veprime tjera me qëllim të mbledhjes së provave ,të zbulimit dhe arrestimit të kryerësve të veprave dhe në përgjithësi të luftimit më efikas të kriminalitetit, veçmas të krimit të organizuar.

Në kuadër të këtij bashkëpunimi ndërkombëtarë më e shquara është INTERPOL në te cilën marrin pjesë me shumë se 130 shtete.

c). Shkëmbimi i informatave për personat e dënuar mundë të ushtrohet, qoftë lidhur me ndonjë rast konkretë pranë organeve të judikaturës midis dy apo më shumë shteteve, qoftë në mënyrë sistematike dhe periodike për të gjithë personat të cilët në nj periodë janë ndëshkuar nga gjykatat e shteteve të caktuara.

d). Mbikëqyrja ndaj personave të dënuar apo të liruar me kusht mundëson që të ushtrohet mbikëqyrje e ekzekutimit të dënimit apo t lirimit me kusht të shtetasve të huaj, të cilët kanë kryer vepra penale në shtetin tjetër she të cilëve u janë shqiptuar këto sanksione penale.

e). Ndihma juridike nga ana e konsullit kryhet me anë të kontratave ndërkombëtare ku autorizohen konsujt që në territorin e shtetit ku janë akredituar ti kryejnë disa veprime të ndihmës juridike sipas të drejtës së shtetit te vetë. Veprime te tilla janë; marrja në pyetje dëshmitarit, marrja e mendimit të ekspertit, përpilimi i shkresave dhe veprime të ngjashme.

f). Privimi i lirisë dhe dorëzimi i personave të cilët në mënyrë të kundërligjshme e kanë kaluar kufirin shtetëror kjo formë e ndihmës juridiko-penale është e rregulluar me kontrata bilaterale midis shteteve lidhur me kufirin e përbashkët. Me këto kontrata u mundësohet organeve të kufirit që personat të cilët në mënyrë të kundërligjshme e kalojnë kufirin ti dorëzojnë pa formalitete të cilat janë të parapara me institutin e ekstradimit.

Nocioni dhe qëllimi i eksdradimit.

Qe te mund të aplikohet parimi real, parimi i personalitetit aktiv dhe pasiv, parimi universal, e sidomos parimi territorial i veprimit te legjislacionit penal, është e nevojshme që te respektohet bashkëpunimi midis shteteve. Një nder format me te rëndësishme të bashkëpunimit te shteteve ne ketë drejtim, qe mundëson shqiptimin apo ekzekutimin e dënimit kryesit të veprës penale, është edhe ekstradimi i fajtorit.

Me ekstradim, në te drejtën penale dhe në të drejtës penale ndërkombëtare, nënkuptojmë dorëzimin e kryesit të veprës penale prej një shteti ne shtetin tjetër, me qellim që kryesi të dënohet për veprën penale te kryer, ose me qellim qe ndaj tij të ekzekutohet dënimi i shqiptuar me aktgjykim te plotfuqishëm. Siç shihet nga ky përkufizim, me ekstradim mundësohet qe kryesi i veprës penale te ndëshkohet edhe ne rastet kur arratiset prej një shteti në shtetin tjetër me qellim qe t’i shmanget dënimit.

Ekstradimi me së shpeshti behet ne rastet kur ndonjë person kryen ndonjë vepër penale në një shtet dhe para se te zbulohet, gjate procedurës penale, apo pasi qe i është shqiptuar dënimi, arratiset ne shtetin tjetër me qellim qe t’i shmanget dënimit. Ne rastet e këtilla, shteti në te cilin gjendet ai person, ia dorëzon shtetit në te cilin e ka kryer veprën penale. Mirëpo, ekstradimi behet edhe në rastet kur ndonjë person në shtetin e huaj kryen vepër penale kundër shtetit tjetër ose shtetasit te huaj. Ne këso raste, shteti ku është kryer vepra penale ka me tepër interes që kryesi te ndëshkohet në vendin e vet. Ne shtetet sovrane, çështja e ekstradimit është rregulluar në mënyrë parimore me dispozita kushtetuese dhe me konventa ndërkombëtare dhe me marrëveshje bilaterale. Ne baze te konventave ndërkombëtare, marrëveshjeve bilaterale dhe dispozitave kushtetuese, ekstradimi është rregulluar ne mënyrë te hollësishme me normat e kodit te procedurës penale te shteteve.

Lidhur me ketë, thjesht për shkaqe politike, ngase ekstradimin mund ta aplikojnë vetëm shtetet sovrane, ne vend te termit ekstradim, përdoret shprehja — transfer, transferimi. Ne kontratën për ekstradim duhet cekur se për cilat lloje te veprave penale do te behet dorëzimi i fajtorit. Kjo behet ne këto te mënyra:

i te pandehurit.

1) me ane te metodës se enumeracionit, me ç’rast ceken llojet e veprave penale për to cilat do te behet ekstradimi;

2) me ane te metodës eliminatore, me ç’rast ceken llojet e veprave penale për te cilat nuk do te behet ekstradimi;

3) metodës se klauzolës gjeneralë, me ç’rast lloji i veprave penale, për te cilat do te behet ekstradimi, caktohet sipas llojit dhe masës me te bute te dënimit

Parimi i ekstradibilitetit lidhur me ekstradimin. Cekni cilat vepra nuk janë ekstradibile

Me termin ekstradibilitet nënkuptojmë llojet e veprave penale për të cilën kryesit e tyre nuk mundë të ekstradohen. Ekstradimi është i mundur vetëm për ato lloje te veprave penale të cilat janë të përcaktuara me marrëveshje ndërkombëtare apo me legjislacionin e brendshëm..Në këtë kontekst parimi i ekstradibilitetit do të thotë se ekstradimi(dorëzimi) i fajtorit do të bëhet vetëm në rastet kur është fjala për veprat penale më të rënda.Zakonisht me klauzolë gjenerale përjashtohet mundësia e ekstradimit për vepra penale të lehta. ky përjashtim është paraparë përshake se procedura e ekstradimit është mjaftë e ndërlikuar,e gjatë dhe e shtrenjtë.Lidhur me limitet e dënimit të paraparë,më së shpeshti ekstradimi është përjashtuar për veprat penale për të cilat është paraparë dënimi me burgim deri në një vit,ndërsa nëse është fjala për ekstradimin i cili kërkohet për ekzekutimin e dënimit,mundësia e refuzimit të ekstradimit është paraparë nëse është shqiptuar dënimi me burgim deri në katër vite. Këto limite janë të parapara edhe në Konventën Evropiane për Ekstradim.

Në të drejtën e brendshme dhe në kontratat ndërkombëtare ,parimi i ekstradibilitetit realizohet në dy metoda;

- Metoda e enumeracionit dhe

- Metoda e eliminacionit

Sipas metodës së enumeracionit në mënyrë decidive ceken veprat penale për të cilat do të bëhet ekstradimi, ndërsa veprat e tjera përjashtohen nga mundësia e ekstradimit.

Sipas metodës së eliminacionit mundësia e ekstradimit është paraparë për të gjitha veprat penale. përveç kategorive të posaçme të cilat janë të përjashtuara për shkak të natyrës së tyre siç janë veprat penale politike apo se fjala është për vepra penale të lehta.

Parimi i identitetit të normave lidhur me ekstradimin.

Sipas parimit të identitetit të normave, vepra për të cilën kërkohet ekstradimi duhet të konsiderohet si vepër penale sipas ligjit të shtetit ku gjendet fajtori dhe ligjit të shtetit ku kërkohet ekstradimi. Parimi i identitetit të normave buron nga kontratat ndërkombëtare mbi ekstradimin. Ky parim shërben për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut ngase personi i huaj nuk mundë privohet nga liria dhe ti kufizohen edhe liritë dhe të drejtat e tij në shtetin ku është duke banuar, për shkak të kërkesës për ekstradim për veprën e cila në atë shtet nuk është paraparë si vepër penale.

Parimi i specialitetit lidhur me ekstradimin

Sipas këtij parimi personi mund të ndiqet penalisht apo të ndëshkohet vetëm për atë vepër për të cilën është bërë ekstradimi e jo edhe për ndonjë vepër tjetër penale. Ky parim është rregulluar me marrëveshje bilaterale apo multilaterale si dhe me konventa ndërkombëtare .Këtë parim e përvetëson edhe legjislacioni ynë penal i cili në nen.526 parg.1 ka paraparë që;

- I huaji nuk mundë të ndiqet për vepër tjetër penale të kryer par transferimit

- Ai nuk mundë të dënohet për vepër tjetër penale të kryer par transferimit të tij

- Ndaj tij nuk mundë të shqiptohet dënimi me i rëndë nga ai për të cilin është dënuar

- Ai nuk mundë ti dorëzohet shtetit të tretë për ndjekje penale të veprës së kryer para lejimit të transferit të tij.

Pengesat për ekstradimin lidhur me kryerësin e veprës penale

Krahas kushteve materiale juridike, të cilat duhen të përmbushen që të mundë të bëhet ekstradimi, janë edhe disa rrethana apo shkaqe, të cilat, nëse ekzistojnë e bëjnë të pamundshëm ekstradimin, paraqiten pengesë për ekstradim. Këto rrethana ju referohen;

- Kryesit të veprës penale

- Shkaqet humanitare

- Llojit të veprës penale

- Parimit territorial të ligjit penale dhe

- Pengesave procedurale për zhvillimin e procedurës penale

Kryesit të veprës penale si pengesë për ekstradimin e tij është ;-Shtetësia, që do të thotë se shtetasi i vendit nuk ekstradohet. Këtë zgjidhje e kanë përvetësuar një numër i madh i kontratave ndërkombëtare mbi ekstradimin si dhe legjislacionet e brendshme. Sipas KPP shtetasi i Kosovës nuk mundë të ekstradohet në rastet kur shtetësinë e ka fituar pas kryerjes së veprës penale .Po ashtu personi që e gëzon të drejtën e azilit apo të drejtën e mbrojtjes të paraparë për refugjatë.

Shkaqet humanitare si pengesë për ekstradim të cilat janë paraparë në Konventa evropiane dhe në të drejtën e brendshme të disa shteteve të cilat mundë të rezultojnë me refuzimin e ekstradimit janë; mosha e shtyrë, sëmundja, mosha e miturisë, nëse personi ka jetuar gjatë në at shtet etj. Në KPP të Kosovës nuk janë paraparë këto shkaqe ,mirëpo meqë këto janë të parapara në konventa ndërkombëtare, kjo nuk është pengesë për refuzimin e ekstradimit e personit në shtetin tjetër.

Llojit të veprës penale si pengesë për ekstradim

I kanë kontribuar numër i madh i kontratave bilaterale midis shteteve me të cilat rregullohet çështja e ekstradimit si dhe konventaevropiane që i dedikohet këtij instituti. Sipas Konventës Evropiane mbi ekstradimin është paraparë se kërkesa për ekstradim do të refuzohet për këto lloje të veprave penale ;

1.Vepra penale politike

2.Vepra penale ushtarake

3.Vepra penale Financiare

4.Vepra penale të shtypit dhe

5.Veprat penale që ndiqen sipas padisë private.

Cekni shkaqet procedurale si pengesë për ekstradim

Sipas të drejtës ndërkombëtare dhe te drejtave të brendshme të shteteve aktuale, që të mundë të ekstradohet kryesi i veprës penale duhet te përmbushen edhe disa kushte të natyrës se procedurës penale. Kryesisht si shkaqe të cilat konsiderohen pengesë për ekstradimin janë;

- Ekzistimi i aktgjykimit të plotfuqishëm për të njëjtën çështje ose kur është ekzekutuar dënimi i shqiptuar

- Parashkrimi

- Litispendenca (kur procedura është në zhvillim e sipër nuk lejohet procedurë tjetër për të njëjtën çështje )

- Kompetenca e gjykatave të jashtëzakonshme

- Amnistia dhe

- Mungesa e padisë

Procedura për ekstradimin e të pandehurve dhe personave të dënuar

Procedura e ekstradimit është qeshje e rëndësishme për organet te cilat e aplikojnë ketë institut. Kjo procedure duhet te zhvillohet ne mënyre profesionale dhe ne baze te dispozitave te legjislacionit penal te shtetit dhe konventave ndërkombëtare. Veçmas kjo procedure është e rëndësishme për personin ndaj te cilit zbatohet, ngase kjo procedure implikon ne vete edhe kufizime serioze te lirive dhe te drejtave te njeriut, siç është marrja ne pyetje, paraburgimi etj. Zakonisht kërkesës për ekstradim si arsyetim duhet ti bashkëngjiten këto prova: te dhëna për identitetin e te pandehurit apo te dënuarit (emri dhe mbiemri, fotografia, shenjat e gishtërinjve etj.), vendimin për caktimin e paraburgimit, lëshimi i fletearrestit kur i pandehuri gjendet ne arrati apo ndonjë vendim tjetër i ngjashëm i gjykatës me te cilin janë ceke edhe provat për ekzistimin e dyshimit te bazuar kundër kryesit te caktuar te veprës penale. Dispozitat juridike me te cilët rregullohet instituti i ekstradimit i kane përvetësuar dy sisteme te dorëzimit te kryesit te veprës penale:

-sistemin administrativ dhe

-sistemin e përzier

Sipas sistemit administrativ i cili për një kohe te gjate ka qene dominant, arsyeshmërinë e kërkesës për ekstradim dhe vendim definitiv lidhur me dorëzimin e ka nxjerre organi administrativ i shtetit ku është gjetur kryesi i veprës penale. Po ashtu ky organ i ka nxjerre edhe te gjitha vendimet lidhur me zhvillimin e procedurës për ekstradim dhe sigurimin e pranisë se personit te kërkuar.

Sipas sistemit te përzier vlerësimi i arsyeshmërisë se kërkesës për ekstradim dhe zhvillimi i procedurës është ne kompetence te gjykatës, ndërsa vendimin definitiv, nëse do te lejohet ekstradimi, e nxjerr organi administrativ apo organi ekzekutiv-politik i shtetit. Ky sistem ne te drejtat e brendshme tani është me i përhapur ngase është ne pajtim me konceptin se vetëm gjykatat paraqesin organe me adekuate për mbrojtjen e te drejtave te njeriut.

Varësisht si janë te rregulluara raportet midis vendimeve te gjykatave dhe te organeve administrative lidhur me kërkesën për ekstradim ne te drejtën e tanishme njihen tri variante te sistemit te përzier.

Sipas variantit te pare vendimi i gjykatës për bazueshmërin e kërkesës për ekstradim, për organin administrativ ka vetëm karakter këshillëdhënës, kështu qe ky organ vendos lirisht për lejimin apo refuzimin e ekstradimit.

Sipas variantit te dyte është e përvetësuar e ashtuquajtura veto e gjykatës. Sipas këtij varianti nëse gjykata konstaton se kërkesa e shteti te huaj nuk është e bazuar, kjo e obligon organin administrativ dhe se këndejmi ky organ nuk mund ta lejoje ekstradimin.

Sipas variantit te trete lidhur me kërkesën për ekstradim vendos organi administrativ, mirëpo kundër vendimit te organit administrativ mund ti ushtrohet ankese gjykatës, kështu qe ne ketë variant definitivisht vendos gjykata.

Legjislacioni penal i Kosovës e ka përvetësuar sistemin e përzier i cili me tepër ka premisa te variantit te pare ngase për lejimin e ekstradimit vendimin e nxjerr organi administrativ, përkatësisht organi publik kompetent, ne ketë rast ministria e drejtësisë.

Me normat e se drejtës ndërkombëtare dhe me normat e kodit te procedurës penale te Kosovës, kryesisht janë te rregulluara këto çështje te procedurës se ekstradimit:

-mënyra e komunikimit midis shteteve

-privimi i përkohshëm i te pandehurit nga liria

-rasti i konkurrimit te kërkesave te shume shteteve

-çështja e transitit

-dorëzimi i sendeve te cilat janë marre nga i pandehuri dhe

-shpenzimet e ekstradimit

Masat e ngjashme me ekstradimin

Krahas ekstradimit aplikohen edhe disa masa nga ana e shteteve me te cilat ne një mënyre arrihet efekti i dorëzimit te personit shtetit tjetër. Këto masa ne legjislacionet penale te brendshme konsiderohen si lloje te sanksioneve penale, por te cilat ne fakt janë një lloj ekstradimi i fshehur apo forma te posaçme te ekstradimit. Si masa te këtilla te ngjashme ne ekstradimin ne literaturën juridiko penale dhe ne praktike njihen:

-ekstradimi i përkohshëm

-dëbimi i te huajit nga shteti dhe

-rrëmbimi

Me ekstradim te përkohshëm nënkuptojmë dorëzimin e kryesit te veprës penale shtetit tjetër,me qellim te zhvillimit te procedurës penale dhe pas përfundimit te procedurës, kthimin e tij ne shtetin i cili e ka ekstraduar.

Dëbimi i te huajit nga shteti-është mase e cila shqiptohet me vendim te organit kompetent, me aktgjykim te gjykatës apo me vendim te organit te policisë.Shteti ka te drejte ta përzëre nga territori i vet shtetasin e huaj apo personin pa shtetësi, i cili ne territorin e tij është me banim te përkohshëm apo te përhershëm. Qe te mund te shqiptohet kjo mase duhet te ekzistojnë shkaqe te caktuara, siç janë p.sh: veprimtaria armiqësore, hyrja ilegale, keqpërdorimi i vrazhde i mikpritjes dhe shkaqe te ngjashme.

Rrëmbimi i personit-situata te tilla janë kur personi rrëmbehet nga shteti ku është duke banuar apo ku haset dhe dërgohet ne shtetin tjetër, ne shtetin i cili është i interesuar ta dënoje.Rrëmbimin mund ta bëjnë zyrtaret e organeve shtetërore te vendit (prestaret e shërbimit sekret) te shtetit i cili është i interesuar ta dënoje atë person si dhe individët te cilët punojnë për llogari te shtetit te caktuar.

Ne doktrinën e se drejtës penale dhe ne përgjithësi ne atë juridike te gjitha mënyrat e rrëmbimit te personave dhe dërgimi i tyre ne shtetin tjetër,ne mënyre unanime konsiderohen si veprime te kundërligjshme me te cilat cenohet e drejta e brendshme dhe e drejta ndërkombëtare.

Nocioni dhe rëndësia e azilit

Ne te drejtën penale nacionale dhe ndërkombëtare me azil nënkuptojmë strehimin e shtetasve te huaj apo personave pa shtetësi ne shtetin e caktuar dhe mbrojtjen e tyre nga ndjekja penale, kthimi apo ekstradimi ne shtetin nga i cili kane ike.

Azili u njihet (pranohet) personave ngase aktivitetet dhe veprat e tyre pershkak te cilave janë përndjekur, për interesin dhe opinionin e gjithëmbarshëm te njerëzimit nuk konsiderohen vepra te dëmshme por përkundrazi, konsiderohen vepra te dobishme dhe progresive.Lidhur me te drejtën e njohjes se azilit, ekzistojnë disa kategori te personave te cilat ikin nga shteti i tyre dhe ndaj te cilëve është zbatuar represioni apo ekziston rreziku qe te zbatohet represioni nga shteti nga i cili kane ikur. Këta persona mund te ndahen ne katër kategori.

-Ne kategorinë e pare te personave te cilët kane ikur nga shteti i tyre bëjnë pjese kriminelet, personat te cilët kane kryer vepra penale ordinere dhe te cilët kane ikur ne shtetin tjetër me qellim qe te mos zbulohen dhe te mos dënohen. Personave te këtillë sipas te drejtës penale ndërkombëtare dhe sipas te drejtave penale nacionale nuk mund tu njihet e drejta e azilit.

-Kategorine e dyte e përbejnë persona te cilët ne shtetin nga kane ikur kane kryer vepra penale politike.Këta persona nuk mund te dënohen ne shtetin ku kane ikur, ngase këto vepra nuk janë kryer ndaj vlerave te shtetit ne te cilën janë arratisur, gjithashtu këta persona nuk mund te ekstradohen ne shtetin ku i kane kryer këto vepra, ngase për vepra penale politike është i ndaluar ekstradimi.

-Kategorinë e trete e përbejnë personat te cilët janë përndjekur nga shteti i tyre pershkak te pikëpamjeve dhe veprave politike. Kjo kategori e personave e gëzon te drejtën e azilit.

-Ne kategorinë e katërt bëjnë pjese refugjatet te cilët si viktima e gëzojnë statusin e azilit jo te drejte.

Për ketë kategori te personave shtrohet çështja e pranimit te tyre dhe sigurimit te kushteve elementare për jetese, si dhe angazhimi i komunitetit ndërkombëtare për krijimin e parakushteve qe sa me shpejte te kthehen ne vendin e tyre.

Nocioni dhe qëllimi i ndihmës së vogël juridiko-penale ndërkombëtare

Fenomeni i internacionalizimit të kriminalitetit, i cili sipas të gjitha gjasave në të ardhmen do të jetë edhe më i theksuar, kë bërë që në lëmin e së drejtës penale ndërkombëtare, përveç ekstradimit si formë më e theksuar e ndihmës juridiko-penale ndërkombëtare ,të shfaqen dhe të konstituohen edhe një mori e formave të tjera të bashkëpunimit dhe të ndihmës ndërshtetërore në preventivën dhe luftimin e kriminalitetit. Në kuadër të këtyre formave të bashkëpunimit dhe ndihmës ndërkombëtare në lëmin e së drejtës penale hynë ndihma ,,e vogël’’ juridiko-penale, përmes së cilës ndihmohet zhvillimi i procedurës penale në shtetin tjetër. Ndihma e vogël juridiko-penale zakonisht ndahet në;

- Forma tradicionale

- Forma moderne dhe

- Forma të posaçme

Si forma tradicionale të ndihmës së,,vogël’’juridiko-penale konsiderohen; marrja në pyetje e dëshmitarit; marrja e mendimit të ekspertit; dorëzimi i shkresave; shkëmbimi i provave; sigurimi i dokumenteve; marrja e deklaratës së të pandehurit, të dëshmitarit dhe të ekspertit; transferimi i përkohshëm i personit të privuar nga liria për marrjen në pyetje;

ekzekutimi i kërkesave për kontrolle dhe konfiskime; identifikimin, gjurmimin, sekuestrimin si dhe konfiskimi i të ardhurave dhe sendeve të fituara me veprën penale dhe ndihmë në procedurën lidhur me to; zhvillimi i hetimeve të ndryshme; dorëzimi i të dhënave nga evidenca e të ndëshkuarve etj.

Si forma moderne të ndihmës së ,,vogël’’juridiko-penale konsiderohen; marrja në pyetje në formë të televideos të personit që gjendet në shtetin tjetër, formimi i grupeve të përbashkëta ndërshtetërore me qëllim të kryerjes sç hetimeve etj.

Si forma të posaçme të ndihmës së ,,vogël’’juridiko-penale janë;

përgjimi i telefonit,internetit,faksit,përcjellja dhe incizimi i fshehtë,kontrolli i dërgesave etj.

Ndihma e vogël juridiko-penale ndërkombëtare shpesh emërtohet edhe si ndihmë aksesore apo si ndihmë gjyqësore në lëndët penale. Është forma më e shpeshtë e bashkëpunimit reciprok të shteteve në luftën kundër kriminalitetit Përndryshe nocioni i ndihmës së vogël juridiko-penale në kuptimin e gjerë, nënkupton edhe format e tjera të bashkëpunimit, siç janë ekstradimi, transferimi i ndjekjes penale, njohja e aktgjykimit penal të huaj etj. Procedura e dhënies së ndihmës së vogël është procedurë ,,sui generis’’e cila është e rregulluar me konventa ndërkombëtare dhe me të drejtat e brendshme të shteteve. Qëllimi i ndihmës së vogël juridiko-penale është që të përjashtohen mundësit që kryerësit e veprave penale ti shmangen drejtësisë.

32.Parimet themelore të ndihmës së ,,vogël’’juridiko-penale ndërkombëtare

Parimet themelore të ndihmës së vogël juridiko-penale janë;

- Parimi i identitetit të normave dhe

- Parimi i reciprocitetit

Parimi i identitetit të normave do të thotë se ndihme e vogël ndërkombëtare mund të jepet vetëm nëse vepra për të cilën zhvillohet procedura penale është paraparë si vepër penale, në ligjet e shtetit që e kërkon këtë ndihmë dhe në ligjet e shtetit që e ofron këtë ndihmë. Parimi i identitetit të normave si kusht për dhënien e ndihmës së ,,vogël’’penale për një kohë të gjatë është respektuar. Mirëpo në kohën më të re, në kontratat ndërkombëtare dhe në disa të drejta të brendshme, identiteti i normave nuk parashihet si kusht për dhënien e ndihmës së vogël juridiko-penale ndërkombëtare .

Parimi i reciprocitetit do të thotë se një shtet do ti ofroj ndihmën e vogël juridiko-penale shtetit tjetër po qe se edhe ai ka ofruar më parë apo deklaron se në të ardhmen do ti ofroj ndihmë te tillë. Konventa evropiane mbi ndihmën juridike-penale ndërkombëtare ,nuk e parasheh reciprocitetin si parim që duhet doemos të respektohet, por e cekë vetëm si mundësi në lëmin e rregullimit të çështjeve të caktuara, siç është p.sh. gjuha zyrtare e kërkesës.

Veprimet e veçanta të ndihmës së ,,vogël’’juridiko-penale ndërkombëtare

Veprimet e veçanta të ndihmës së ,,vogël’’ juridiko-penale ndërkombëtare mund të ndahen në ;

- Tradicionale dhe

- Moderne

Ndihma e vogël juridike-penale tradicionale në kuadër të kësaj ndihme bënë pjesë dorëzimi i shkresave dhe vendimeve të gjykatave e cila është një ndër format më të shpeshta të ndihmës së vogël juridiko-penale ndërkombëtare. Me këtë formë të ndihmës mund të dorëzohen dokumentet zyrtare dhe vendimet të cilat janë nxjerrë gjatë procedurës penale si p.sh. procesverbali, vendimi për paraburgim, aktgjykimi etj. Që i referohen personit i cili gjendet në territorin e shtetit nga i cili kërkohet kjo ndihmë. Si ndihma tjera janë; marrja në pyetje e dëshmitarit, të pandehurit dhe ekspertit, sigurimi i pranisë së dëshmitarit, ekspertit apo të pandehurit, dorëzimi i sendeve, shkëmbimi i të dhënave nga evidenca e dënimeve, shkëmbimi i të dhënave për format e reja të kriminalitetit, mbikëqyrja e personave të dënuar apo të liruar me kusht etj.

Ndihma e vogël juridike-penale moderne ka të bëjë me pajisjet bashkëkohore moderne të cilat mundësojnë fotografimin, incizimet e zërit, zbatimin e veprimeve të fshehta dhe masave të observimit dhe të përcjelljes, incizime të fshehta të personave, të objekteve dhe sendeve, kontrollimi i dërgesave, simulimin e një vepre të korrupsionit, simulimin e lidhjes së kontratave etj

Kufijtë e pushtetit represiv të shtetit.

Nocioni i pushtetit represiv. Çka nënkuptohet me territor të shtetit dhe cilat hapësira nuk janë në sovranitetin e asnjë shteti.

Me nocionin e pushtetit represiv të shtetit nënkuptohet autorizimi apo e drejta e shtetit që në territorin e vetë, veprat e caktuara të njerëzve ti konsideroj (kualifikoj) si penale dhe ndaj kryerësve të tyre të shqiptoj sanksione penale.

Kjo e drejtë represive në lëmin e së drejtës penale, në kompleksin e të gjitha autorizimeve të shtetit, është një ndër atributet kryesore të sovranitetit të shtetit. Këtë të drejtë, që njëherësh është edhe obligim, shteti e realizon me anë të ligjeve të veta me të cilat në mënyrë abstrakte i inkriminon, i parasheh si vepra penale të gjitha ato vepra të cilat i konsideron të rrezikshme dhe të dëmshme.

Sipas të drejtës penale të brendshme, por edhe sipas të drejtës penale ndërkombëtare ,pushteti represiv i një shteti, përkatësisht një shtet ka të drejtë ti ndëshkoj në rastet e caktuara edhe personat që kryejnë vepra penale jashtë territorit të vetë. Këto raste shprehen me rastin e zbatimit të parimit të personalitetit aktiv, pasiv, real dhe universal, si dhe në përgjithësi te shumica e veprave penale me elemente ndërkombëtare, kështu që shtrirja e pushtetit represiv të shtetit nuk kufizohet vetëm në rastet kur veprat penale kryhen brenda territorit të shtetit të vetë.

Se në çfarë përmasash, sipas cilave parimeve dhe në cilat raste një shtet ka të drejtë ta shtrij pushtetin e vetë represiv edhe për veprat që kryhen jashtë shtetit të vetë, në territorin e shteteve tjera, madje edhe në hapësirën që nuk është nën sovranitetin e asnjë shteti, këto çështje janë të rregulluara me të drejtën penale të brendshme, me të drejtën penale ndërkombëtare dhe me trakte ndërkombëtare.

Me territor të një shteti kuptojmë hapësirën mbi të cilën shtrihet sovraniteti i shtetit. Sipas të drejtës ndërkombëtare dhe sipas legjislacioneve penale të cilat e përcaktojnë nocionin e territorit të shtetit,territor i shtetit konsiderohet;

- Sipërfaqja tokësore dhe nëntoka

- Sipërfaqja ujore,lumenjtë nacional,liqenet dhe ujërat territoriale dhe

- Hapësira ajrore e cila gjendet mbi hapësirën tokësore dhe ujore të shtetit

Poashtu sipas të drejtës penale të brendshme dhe sipas të drejtës ndërkombëtare ,territor i shtetit konsiderohen e dhe të ashtuquajturat pjesë fiktive të shtetit siç janë;

- Anijet dhe fluturaket dhe

- Selitë diplomatike

Të gjitha pjesët e cekura të territorit përbëjnë hapësirën e tërësishme të shtetit dhe në këtë hapësirë shtrihet pushteti represiv,aplikohet e drejta penale e një shteti.

Për përcaktimin e pushtetit represiv të shtetit janë me rëndësi edhe hapësirat të cilat nuk janë në sovranitetin e asnjë shteti. Si hapësira të cilat nuk gjenden në sovranitetin e asnjë shteti janë;

- Deti i hapur

- Sipërfaqja e Antrantikut dhe

- Hapësira kozmike

-

Parimet e përcaktimit të pushtetit represiv të shtetit(parimi territorial,real personalitetit aktiv, pasiv, parimi nacional dhe parimi universal)

Ne të shumtën e herave veprat penale kryhen brenda territorit të një shteti, dhe në këto raste nuk kemi vështërsi për përcaktimin e vendit(shtetit) se ku është kryer vepra penale, duke u nisur nga parimi se legjislacioni penal vepron në tërë territorin e atij shteti. Çështja e përcaktimit të vendit përkatësisht shtetit se ku është kryer vepra penale, ndërlikohet të ashtuquajturat vepra penale distancionale.

Te këto lloje të veprave penale të natyrës së veçantë ,të cilat njëherësh në substartin e tyre janë edhe me elemente ndërkombëtare ,shtrohet çështja e përcaktimit se në cilin vende janë kryer. Me qëllim që të evitohen konfliktet e mundshme se cili shtet është kompetent ta ushtroj pushtetin e vetë represiv, ta gjykoj kryesin e caktuar të veprës penale, me dispozitat e legjislacionit dhe në shkencën e së drejtës penale janë përcaktuar rregullat e aplikimit të legjislacionit penale në hapësirë.

- Parimi territorial

- Parimi real apo mbrojtës

- Parimi i personalitetit aktiv

- Parimi i personalitetit pasiv dhe

- Parimi universal.

Parimi territorial e veprimit të legjislacionit penale në hapësirë apo i pushtetit represiv është parim themelor në të drejtën penale nacionale, kurse parimet e tjera janë të natyrës plotësuese. Ky parim është themelor ngase për shkak të tipareve dhe dimensioneve te tij, me se shpeshti aplikohet ne praktike. Sipas këtij parimi, legjislacioni penal i një vendi aplikohet ndaj te gjithë personave qe kryejnë vepra penale ne territorin e tij, pa marre parasysh se a janë shtetas te tij, shtetas të huaj apo persona pa shtetësi. Parimin territorial e parasheh edhe Kodi jon penal ne paragrafin 1 te nenit 99 ne te cilin shprehimisht thuhet: “Ligjet penale te Kosovës zbatohen për secilin person, i cili kryen vepër penale ne territorin e Kosovës”. Veprimi i legjislacionit penal sipas parimit territorial rezulton nga sovraniteti i çdo shteti qe ne territorin e vet te ushtroje pushtetin represiv dhe juridiksionin (qe gjykatat e vendit ta gjykojnë dhe t’i shqiptojnë dënimin kryesit të veprës penale) Se këndejmi, shtrohet pyetja se çka konsiderohet territor i një shteti. Sipas dispozitave te legjislacionit penal, qe janë te natyrës interpretuese, me territor te një vendi (shteti) nënkuptojmë sipërfaqen tokësore, bregdetin, sipërfaqen ujore brenda kufijve dhe hapësirën ajrore mbi to. Territori tokësor i një vendi është caktuar me kufijtë shtetërorë. Përjashtim nga parimi i veprimit territorial te legjislacionit tone penal, sikundër edhe ne shtetet e tjera, njihet edhe ne baze te se drejtës ndërkombëtare. Përkatësisht, sipas Konventës se Vjenës mbi marrëdhëniet diplomatike te vitit 1961; te Konventës se Vjenës mbi marrëdhëniet konsullore te vitit 1963 si dhe Marrëveshjes lidhur me funksionaret e organizatave të caktuara ndërkombëtare te vitit 1947 dhe 1954,personat e huaj qe ushtrojnë detyra të caktuara ne këta lëmenj përjashtohen nga juridiksioni i shtetit tone (nuk mund te gjykohen nga gjykatat e vendit tone).Këta janë shefat e shteteve te huaja the përcjellja e tyre, shefat e misioneve diplomatike dhe anëtarët e familjes së tyre te ngushtë.

Parimi real apo mbrojtës Veprimi i legjislacionit tone penal, sipas parimit real apo mbrojtës, shprehet në rastet kur veprat penale kryhen jashtë territorit te Kosovës, por me te cilat dëmtohen apo rrezikohen te mirat juridike te vendit tone apo te qytetareve tanë. Ne paragrafin 1 te këtij neni, zbatimi i parimit real te legjislacionit penal te Kosovës është parapare për shumicën e veprave penale kundër te drejtës ndërkombëtare. Supozim për aplikimin e parimit territorial apo mbrojtës është që kryesi i veprës penale te haste në territorin e Kosovës ose qe te ekstradohet nga shteti tjetër.

Me ketë parim synohet që te mbrohen te mirat juridike shume te rëndësishme ndërkombëtare dhe te mirat juridike te Kosovës dhe popullit te saj nga veprat penale që kryhen në territorin e shtetit tjetër.

Parimi i personalitetit aktiv apo nacional Sipas parimit te personalitetit aktiv apo parimit nacional, legjislacioni ynë penal aplikohet ne rastet kur qytetaret e Kosovës kryejnë vepra penale jashtë territorit te Kosovës. Parimi i personalitetit aktiv zbatohet edhe ne rastet e kryerësve te veprave penale te cilët nuk janë shtetas te asnjë shteti (apatrid). Arsyeshmeria e aplikimit të këtij parimi qëndron në faktin se qytetari i Kosovës, sipas kushtetutës sonë, nuk mund t’i ekstradohet shtetit ku edhe e ka kryer veprën penale, kurse në anën tjetër, nuk duhet te lejohet qe personi i këtillë te mos ndëshkohet për shkak se gjendet ne vendin tone. Qe te mund te aplikohet parimi i personalitetit aktiv, duhet qe qytetari i Kosovës të haset në territorin tone ose te ekstradohet.

Parimi i personalitetit aktiv është supsidiar, ngase legjislacioni ynë penal do te aplikohet ndaj kosovareve vetëm po qe se ne vendin ku e kane kryer veprën penale nuk është ushtruar mbrojtja e duhur juridiko-penale. Përkatësisht, sipas Kodit tone penal (neni 103, par. 2, pika 1-3), ndaj shtetasve tanë qe kane kryer vepra penale jashtë vendit, ndjekja penale nuk do te ndërmerret:

1) nëse kryesi ne tërësi e ka vuajtur dënimin qe i është shqiptuar jashtë vendit;

2) nëse kryesi jashtë vendit me aktgjykim te formës se plotfuqishme është liruar ose dënimi i është parashkruar ose i është falur;

3) nëse për vepër penale, sipas ligjit te huaj, ndiqet ne baze te kërkesës se te dëmtuarit, ndërsa kërkesa e tille nuk është ushtruar.

Parimi i personalitetit pasiv Sipas parimit te personalitetit pasiv, legjislacioni penal i Kosovës aplikohet edhe ndaj te huajve, te cilët jashtë territorit te Kosovës kryejnë vepra penale kundër qytetarit tone ose kundër vendit tone. Parimi i personalitetit pasiv është paraparë ne nenin 102 te kodit penal, në të cilin shprehimisht thuhet: “Ligjet penale te Kosovës zbatohen ndaj cilitdo person i cili është i një shtetësie te huaj nëse:

1) Personi i tille ka kryer vepër penale jashtë territorit te Kosovës kundër banorit te Kosovës, madje edhe atëherë kur vepra e tille penale nuk është cekur ne nenin 100 të këtij kodi;

2) Kjo vepër penale është e dënueshme në vendin ku është kryer, dhe

3) Kryesi është ndodhur ne territorin e Kosovës ose ka qenë transferuar në Kosove”.

Quhet parim i personalitetit pasiv ngase në aspektin kriminal, qytetaret tanë apo Kosova janë pasivë, janë viktima te veprës penale. Me ane te këtij parimi qytetaret tanë dhe Kosova mbrohen nga veprat penale qe kryhen jashtë vendit nga shtetas të huaj.

Gjithashtu, edhe parimi i personalitetit pasiv është supsidiar, ngase legjislacioni penal i Kosovës aplikohet vetëm ne rastet kur ne vendin e huaj nuk është ushtruar mbrojtja e duhur juridike-penale.

Parimi universal

Sipas parimit universal, legjislacioni i ynë penal aplikohet edhe ndaj të huajit i cili kryen vepër penale jashtë territorit të Kosovës ndaj shtetit të huaj apo personit te huaj. Qe te mund të aplikohet ky parim, duhet që shtetasi i huaj te haset ne territorin e Kosovës ose ekstradohet.

Aplikimi i parimit universal shprehet kur është fjala për vepra të renda penale te cilat i kryejnë te huajt jashtë vendit. Arsyeshmëria e këtij parimi konsiston në faktin se është obligim ndërkombëtar i çdo shteti që ta luftoje kriminalitetin, pa marrë parasysh se ku kryhet dhe e mira e kujt është dëmtuar. Ky parim njëherit është manifestim i solidaritetit ndërkombëtar në lufte kundër kriminalitetit.

Veçmas kuptimi dhe rëndësia e parimit universal konsiston në solidaritetin midis shteteve bashkëkohore kur është fjala për vepra te renda penale me të cilat cenohen interesat vitale te bashkësisë ndërkombëtare, si dhe te gjitha shteteve dhe ne përgjithësi interesat e njerëzimit. Vepra te tilla janë p.sh. krimet e luftës, gjenocidi dhe veprat e tjera kundër të drejtës ndërkombëtare dhe njerëzimit.

Bashkëpunimi policor ndërkombëtarë dhe rëndësia e këtij bashkëpunimi.

Bashkëpunimi ndërkombëtarë policor është segment shumë i rëndësishëm i bashkëpunimit ndërkombëtar n parandalimin, zbulimin dhe ndëshkimin e kryerësve të veprave penale. Ky bashkëpunim është mase i nevojshëm sidomos në rastet e rënda të veprave penale siç janë; terrorizmi, trafikimi me narkotikë, trafikimi me njerëz apo armë, krimi i organizuar etj. Krahas angazhimit ne parandalimin dhe zbulimin e veprave penale dhe kryesve te tyre, bashkëpunimi policor ndërkombëtare është shume i rëndësishëm dhe ne fusha te tjera te aplikimit te se drejtës penale ndërkombëtare. Do ti cekim disa nga kontributet me te rëndësishme te bashkëpunimit policor ndërshtetëror.

1. Ndihma juridiko-penale ndërkombëtare, siç është gjetja e dëshmitarit dhe te pandehurit dhe sigurimi i pranisë se tyre ne procedurën penale, kryerja e hetimeve ne vendin ku është kryer vepra penale, mbikëqyrja e te dënuarve me kusht apo te liruarve me kusht dhe veprimet e tjera te ndihmës juridiko-penale nuk mund te paramendohen pa angazhimin e policisë. Gjithashtu angazhimi i policisë ne procedurën e ekstradimit është shume i rëndësishëm, ngase pikërisht policia ne bashkëpunim ke organet e gjyqësisë i ndërmerr masat e zbulimit dhe privimit nga liria te personit i cili nga shteti tjetër kërkohet qe ti ekstradohet, i mbledh provat dhe ua dorëzon organeve te cilat e zhvillojnë procedurën e ekstradimit.

2. Ne situata te caktuara, siç është rasti p.sh. ku midis dy apo me shume shteteve nuk ekzistojnë marrëveshje për ndihme juridiko-penale, bashkëpunimi policor mund te paraqitet si substiut i ndihmës formale juridiko-penale. Ne këso situatash bashkëpunimi policor ndërkombëtar mund te konsistojë ne këmbimin e te dhënave dhe informatave, me qellim te parandalimit te kryerjes se veprave penale apo me qellim te zbulimit dhe dorëzimit te kryesve te veprave penale.

3. Meqenëse gjithnjë e me tepër është ne rritje numri i veprave penale me elemente ndërkombëtare si qeshte krimi i organizuar, informatat te cilat i posedon policia e shteteve veç e veç as për se afërmi nuk mundësojnë zbulimin e veprave penale dhe ndëshkimin e kryesve te tyre, prandaj është me se e nevojshme qe te ndërtohet sistemi i mbledhjes dhe sistemi i informatave ne nivel te çdo shteti, ne një ane si dhe formimi i bankës se te dhënave dhe informatave ne nivel te shteteve te rajonit dhe me gjere, ne anën tjetër.

4. Bashkëpunimi policor ndërkombëtare i kontribuon shume luftimit me efikas te kriminalitetit edhe duke i këmbyer përvojat midis policive te shteteve te ndryshme nëpërmjet te cilave i kontribuohet edhe aftësimit profesional si dhe trajnimit te tyre ne aplikimin e metodave dhe teknikave te reja.

Organizatat ndërkombëtare te policisë -Ne mesin e te gjitha organizatave ndërkombëtare te policisë, organizata me e madhe dhe me erëndësishme është “INTERPOL”.

Interpoli është organizate ndërkombëtare ne gjirin e se cilës sot janë te anëtarësuara me tepër se 130 shtete.

Organet e Interpolit janë:

· Asambleja e Përgjithshme

· Komiteti Ekzekutiv

· Sekretariati i Përgjithshëm

· Byrotë Qendrore Nacionale dhe

· Këshilltaret

Asambleja e përgjithshme është organi me i larte i Interpolit. Ky organ është i përbëre nga delegatet e shteteve anëtare. Seanca e kuvendit te përgjithshëm mbahet njëherë ne vit zakonisht ne kontinent tjetër, por ne rast nevoje mund te mbahen edhe seanca te jashtëzakonshme.

Qëllimet kryesore te Interpolit janë:

a) Garantimi dhe zgjerimi i ndihmës reciproke midis te gjithave shërbimeve policore ne baze te dispozitave ligjore te shteteve te ndryshme dhe ne frymën e deklaratës universale mbi te drejtat t njeriut

b) Themelimi dhe zhvillimi i te gjithave institucioneve te cilat mund te kontribuojnë ne mënyrë efektive ne preventiven dhe ndëshkimin e kryesve te veprave penale te përgjithshme

Aktivitetet e veta Interpoli i realizon ne shume fusha dhe forma te ndryshme. Nder me te rëndësishmet janë grumbullimi dhe këmbimi i informatave, zgjidhja e qeshjeve konkrete te hetimeve policore, ndihma juridiko-penale dhe asistenca ne fushën e kriminalistikes. Ne kuadrin e detyrave te veta, veprimtaria e Interpolit veçanërisht është e orientuar ne zhvillimin e hetimeve për zbulim e kryesve te veprave penale, si dhe zbulimin e viktimave dhe te dëshmitareve te veprave. Për ketë qellim Sekretariati i Përgjithshë%